Αθήνα – Akouson Akouson

Μια “άλλη” πιο ανθρώπινη Αθήνα σε άλλη εποχή

Γράφει ο Λεωνίδας Βουρλιώτης

Όχι ένα, όχι δύο αλλά 700 χείμμαροι, ποτάμια και ρυάκια διέσχιζαν το λεκανοπέδιο στα τέλη του 19ου αιώνα. Αν οι περισσότεροι νέοι δεν έχουν ακούσει ιστορίες για αυτό, σίγουρα δεν θα πιστεύουν πως η οδός Σταδίου ήταν ποτάμι και μπαζώθηκε μαζί με τον αρχαίο Ιλισό, Ηριδανό και Κυκλοβόρο, με αποτέλεσμα η πόλη από τότε να βουλιάζει στις νεροποντές!

Τα ποτάμια εξακολουθούν να ρέουν κάτω από τους δρόμους της Αθήνας. Σε πολλά κτίρια κατά μήκος του δρόμου αντλούνται και σήμερα νερά, με υδραυλικά συστήματα, ενώ γεωτρήσεις του ΙΓΜΕ (Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών) απέδειξαν ότι οι περισσότεροι δρόμοι της Αθήνας κρύβουν ένα μπαζωμένο ρέμα ή ένα υπόγειο ποτάμι. Ο Ιλισός, ο Ηριδανός, ο Κυκλόβορος, το Λυκόρεμα, ο Βουρλοπόταμος, ο Βοϊδοπνίχτης, ο Αλασσώνας είναι μερικά από αυτά.

Σύμφωνα με μελέτη του ΕΜΠ, τα ανοιχτά ρέματα το 1945, είχαν μήκος 1.280 χιλιόμετρα και σήμερα, μόλις, 434 χιλιόμετρα, μειώθηκαν, δηλαδή, σε ποσοστό 66,4%. Όπως, δε, προκύπτει από μελέτη του ΙΓΜΕ, πριν από μερικά χρόνια, το 80% των νερών της βροχής το απορροφούσε το έδαφος και μόλις το 20% έπεφτε στην θάλασσα, σήμερα το ποσοστό αυτό έχει αλλάξει δραματικά.

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι δομημένες επιφάνειες στην Αθήνα κάλυπταν το 25% του λεκανοπεδίου. Μετά το 1975, το 75% καλύφθηκε από δομημένες επιφάνειες και δρόμους δίκτυα, ενώ οι ελεύθεροι χώροι αποτελούν, μόλις, στο 4%….

100 χρόνια πολυκατοικιών, κτισίματος έφερε την κατάσταση με τις πλημμύρες που γίνεται πρώτη είδηση στα κανάλια την εποχή των μεγάλων “βροχών”.

Ιλισός

Ο Ιλισός, ήταν το μεγαλύτερο ποτάμι που διέσχιζε την Αθήνα Ξεκινούσε από τον Υμηττό, για να καταλήξει στην θάλασσα. Παλιά ήταν ανοικτό. Σήμερα, κυλάει εξ ολοκλήρου υπογείως, κάτω από τη Μιχαλακοπούλου, περνάει από την Βασ. Σοφίας (μπροστά από το Παναθηναϊκό Στάδιο), συνεχίζει στην Καλλιρρόης, για να καταλήξει μετά την Καλλιθέα στην θάλασσα….

Ηριδανός

Στον Ιλισό χυνόταν ο Ηριδανός που ξεκινούσε από τον Λυκαβηττό και κατέβαινε από το Κολωνάκι. Κατά τη διάρκεια των εργασιών του Μετρό στην πλατεία Συντάγματος, ανακαλύφθηκε η αρχαία κοίτη του. Ο ποταμός συνεχίζει στις οδούς Μητροπόλεως και Ερμού, στην Αρχαία Αγορά και καταλήγει στον Κεραμεικό. Την κοίτη του Ηριδανού συνάντησε το Μετρό και στο Μοναστηράκι.

Βοϊδοπνίχτης και Κυκλόβορος

Από το Λυκαβηττό ξεκινούσε και ο Βοϊδοπνίχτης που χωριζόταν, με ένα μέρος του να περνάει από την οδό Δημοκρίτου και την οδό Ακαδημίας προς το Αρσάκειο. Από τα Τουρκοβούνια ξεκινούσε ο Κυκλόβορος, ένας από τους μεγαλύτερους χειμάρρους της Αθήνας, που έφθανε στο Πεδίον του Άρεως και διαμέσου της οδού Μάρνη κατέληγε στην πλατεία Βάθης….

Αλάσσωνας, Βουρλοπόταμος, Ποδονίφτης και το Ρέμα της Πικροδάφνης

Το Παγκράτι και τον Βύρωνα διέσχιζαν ο Αλασσώνας και το ρέμα «Πήδημα της Γριάς» αντίστοιχα. Στο Φάληρο χύνονταν ο Βουρλοπόταμος (ή Ξηροτάγαρος) και το ρέμα της Πικροδάφνης. Το ρέμα του Ποδονίφτη κυλάει κάθετα τους δήμους Χαλανδρίου, Ψυχικού, Φιλοθέης και Ν. Ιωνίας, διασχίζει υπόγεια τη Λεωφόρο Κηφισίας καταλήγοντας στον Κηφισό….

Παρακάτω θα κάνουμε μια οπτική αναδρομή με φωτογραφικό υλικό από το αρχείο του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου του πανεπιστημίου της Κολωνίας iDAI οι οποίες δημοσιεύονται με την άδεια που πήρε το alfavita.gr από την συλλέκτρια φωτογραφιών, Λίζας Κουτσαπλή. Μπορείτε να επισκεφτείτε την σελίδα της εδώ

Liza’s Photographic Archive of Greece – Φωτογραφικά άλμπουμ της Ελλάδας:

Παγκράτι και τα ερείπια του ναού του Σταυρωμένου Πέτρου όπου στα θεμέλια του κτίστηκε ο ναός του Αγίου Σπυρίδωνος. ημερομηνία άγνωστη:

Άποψη του Λυκαβηττού και ο Ιλισσός:

Αποψη του Παναθηναϊκού Σταδίου, πριν την κατασκευή του

Γλυφάδα, 1942, φωτογράφος Walther Wrede:

Αθήνα, η Πύλη του Αδριανού

Αθήνα, ανασκαφές μπροστά από τον Παρθενώνα, ημερομηνία άγνωστη

Παρακάτω δημοσιεύουμε κάποιες άλλες εικόνες από το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών

Περισσότερες φωτογραφίες και ενδιαφέρουσες ιστορίες από τα ποτάμια της Αθήνας όπως ήταν, θα βρείτε στην εκπληκτική σελίδα Η Αθήνα Μέσα στο Χρόνο και ό,τι απομένει από τα αθηναϊκά ποτάμια στο Facebook Group Τα Ποτάμια της Αθήνας

Οι καταρράκτες του Ιλισού, Αθήνα 1801-1806.
Έργο του βρετανού ζωγράφου Edward Dodwell
Τυπώθηκε στο Λονδίνο το 1821

Η πηγή Καλλιρρόη, του Ιλισού, Αθήνα, 7 Μαρτίου 1891
Δεξιά ο αμερικανός ποδηλάτης William Sachtleben
Φωτογράφος: Thomas Gaskell Allen Jr.

Η πηγή Καλλιρρόη και ο Ιλισός, όπως ήταν το 1844
Λιθογραφία από το αρχικό έργο του Harry John Johnson
Δημοσιεύτηκε στο “London Illustrated News” το 1863

Ο Ιλισός το 1844
Έργο του βρετανού ζωγράφου Harry John Johnson

Η Ρωμαϊκή γέφυρα του Ιλισού και τα ερείπια του Παναθηναϊκού Σταδίου
Έργο του γάλλου αρχιτέκτονα και αρχαιολόγου Julien-David Le Roy | Από έκδοση του 1758

Η γέφυρα του Ιλισού στη θέση του σημερινού Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, το 1938
Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ

Το τρίτοξο γεφύρι που χτίστηκε πάνω από τον Ιλισό το 1874, δαπάνη Γεωργίου Αβέρωφ
Αθήνα, 1896

Το γεφύρι από διαφορετική γωνία λήψης, με το Πανόραμα Θων (που χτίστηκε το 1895 και κατεδαφίστηκε το 1921) στα αριστερά του
Αθήνα, 1906

Ο Ιλισός στο ύψος του Καλλιμάρμαρου, περί το 1937
Ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ

Αθήνα, 11 Φεβρουαρίου 1937 | Η κάλυψη του Ιλισού

Το Μετς και ο Ιλισός, φωτογραφημένοι από τον λόφο του Αρδηττού, στις αρχές του 20ου αιώνα

Η κοίτη του Ιλισού, το 1905
Φωτογράφος: Ναύαρχος Νικόλαος Κ. Μακκάς
Φωτογραφικό Αρχείο Ελιά

Γεφυράκι του Ιλισού, στη σημερινή Λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας

Ο Ιλισός, όταν κυλούσε στη μέση της Καλλιρόης | Αθήνα, 1963
Φωτογράφος: Δημοσθένης Μπούκης

Το ρωμαϊκό υδραγωγείο του Αδριανού, πάνω από τον Ποδονίφτη, στη Φιλοθέη
Léon Joubert, τέλη 19ου – αρχές 20ου αιώνα.
Σημερινή τοποθεσία: στο τέλος της Λεωφόρου Καποδιστρίου, μεταξύ Καλογρέζας, Περισσού και Νέας Ιωνίας.