Τι αλλάζει πάλι στο Ιντερνετ και πόσο δραστικές θα είναι οι επιδράσεις στην καθημερινότητά μας
Όταν μου μάθαινε νέας δάσκαλος μου στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, ο Γιώργος Μητακίδης, Μαθηματική Λογική με μια εκπληκτική εισαγωγή στα μεταμαθηματικά των Γκεντελ και Τουρινγκ, μου άνοιξαν λες νέοι δισνοητικοί δρόμοι. Εξαιρετικός ως καθηγητής και ως άνθρωπος, βαθιά δημοκρατικός και ευγενικός.
Παν. Πάτρας CERN MIT
Δεν ήξερα τότε, στις αρχές της δεκαετίας του 80, ότι αυτός ο άνθρωπος μαζί με μόλις δύο ακόμα, τον Tim Berners-Lee του CERN και τον Μιχάλη Δερτουζο του ΜΙΤ θα άνοιγαν σε ολόκληρη την ανθρωπότητα και έναν τελείως νέο δρόμο, το Ιnternet, ή αν θέλετε, τον παγκόσμιο ιστό, αυτό δηλαδή που μας επιτρέπει τώρα, στην δεύτερη γενιά του, το Internet 2.0, να αλλάζουμε γνώμες, να συνομιλούμε, να εργαζόμαστε, να εκπαιδευόμαστε ή να συναλλασσόμαστε από μακριά.
Μεγάλοι οραματιστές και οι τρεις, είχαν σίγουρα διαισθανθεί την δύναμη του μέσου. Ενδεχομένως όμως όχι μέχρι που μπορεί να φτάσει επιδρώντας καταλυτικά σχεδόν σε όλους τούς τομείς της κοινωνικής, οικονομικής, πολιτιστικής, γεωπολιτικής κλπ ανθρώπινης δραστηριότητας και στις σχέσεις των ανθρώπων.
Στην πρώτη του έκδοση, το Internet 1.0, διασύνδεε μεταξύ τούς στατικά ηλεκτρονικές σελίδες ανάμεσα σε εκατομμύρια κομπιούτερς σε όλο τον πλανήτη και επέτρεπε την αποστολή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ανάμεσα σε ηλεκτρονικές διευθύνσεις κάθε χρήστη. Όχι το όνομα που βλέπεται πριν από το π.χ @gmail.com, αλλά σε διευθύνσεις που είναι μια ακολουθία αριθμών που τους γνωρίζουν μερικές χιλιάδες servers μέσα σε αυτό το πλέγμα διασυνδεδεμένων οριζόντια υπολογιστών. Αυτοί οι ειδικοί υπολογιστές ξέρουν μέσω ποιας διαδρομής από server σε server μπορεί να βρεθεί η συνδεδεμένη σελίδα στο άρθρο που διάβασες πατώντας μια υπογραμμισμένα λέξη-παραπομπή (κοινώς hyperlink) ή τον αποδέκτη της αλληλογραφίας. Τίποτα το μαγικό, μερικά μαθηματικά απαιτούνται, από αυτά που μας μάθαινε ο καθ. Μητακίδης στην Πάτρα.
Έτσι όμως φτιάχνεται ένα τελείως οριζόντιο και αυτοοργανούμενο δίκτυο που δεν ανήκει σε κανέναν και αναπτύσσεται δυναμικά μόνο του. Ξεκινώντας με τον αρχικό στόχο των εμπνευστών του, της αδιαμεσολάβητης επικοινωνίας ανθρώπων χωρίς περιορισμούς και κέντρα ελέγχου.
Έτσι προέκυψαν και οι πάροχοι υπηρεσιών πρόσβασης στο διαδίκτυο, όπως πχ η Οtenet ή η Forthnet, που με μια συνδρομή σε συνδέουν μέσω του τηλεπικοινωνιακού δικτύου σε όλο αυτό το παγκόσμιο πλέγμα, που ούτε σε αυτές ανήκε.
Το αρχικό όραμα των αρχικών εμπνευστών του όμως ήθελε και άλλα, όπως πχ κατανόηση της ανθρώπινης γλώσσας από τους υπολογιστές. Ας δούμε πως εξελίχθηκαν όμως αυτά “τα άλλα”.
Εκεί γύρω στα μέσα της πρώτης δεκαετίας του αιώνα, έγινε η πρώτη μεγάλη αλλαγή, το Internet 2.0, που έκανε το 1.0 να μοιάζει σήμερα πρωτόγονο.
- Η βασικότερη βελτίωση ήταν η δυνατότητα που έδινε σε κάθε χρήστη να “ανεβάζει” εύκολα δικό του περιεχόμενο στον ιστό. Είτε αυτό είναι ένα ψηφιακό κείμενο, όπως μια ανάρτηση στο facebook, είτε κάποια ψηφιακή φωτογραφία, ένα βίντεο κλπ.
- Η δεύτερη σημαντική αλλαγή ήταν ότι όσες δυνατότητες είχαν πριν μόνο τα κομπιούτερ, τώρα τις έχουν και φορητές συσκευές, όπως τα έξυπνα τηλέφωνα αλλά και οι έξυπνες τηλεοράσεις.
Δεν άργησαν να αξιοποιηθούν αυτές οι δυνατότητες από νεοφυείς μικρές εταιρίες (θα θυμάστε τι έγινε με την χρηματιστηριακή φούσκα των .com) για να κατασκευαστούν είτε τα “ψαχτηρια” σελίδων, όπως το google, οι πλατφόρμες για blogs, όπως to WordPress, η εγκυκλοπαίδειa wikipedia, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το facebook ή οι πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου όπως η Amazon ή η Alibaba, κυρίως μέσα από πολλές εξαγορές της τεχνογνωσίας μικρότερων εταιριών από μεγαλύτερες. Σχεδόν όλες στήριξαν την οικονομική τους βιωσιμότητα πάνω στην εμπορευματοποίηση των δεδομένων που συλλέγουν.
Κοινό χαρακτηριστικό σχεδόν όλων αυτών των σημερινών BigTech εταιριών: Οι δωρεάν υπηρεσίες στους χρήστες τους έναντι των προσωπικών τους δεδομένων, που περιλαμβάνουν και την συστηματική και εξονυχιστική καταγραφή οτιδήποτε κάνεις στην κάθε πλατφόρμα. Πληροφορίες και συσχετίσεις πληροφοριών που ανεξέλεγκτα οδηγούν αυτές τις 8-10 αμερικάνικες ή κινέζικες πολυεθνικές να γνωρίζουν ίσως πολύ περισσότερα από όλες τις μυστικές υπηρεσίες του πλανήτη για όλους μας!
Έτσι πάνω στο αρχικό οριζόντιο πλέγμα που αυτο-οργανώνεται και αναπτύσσεται μόνο του, ξεπήδησε ένα ολιγοπώλιο εταιριών διαχείρισης δεδομένων πλάι στις γνωστές ιεραρχικές δομές των κρατών. Ανέπτυξε όμως αυτό το ολιγοπώλιο τους δικούς του κανόνες που, χωρίς κανένα σύνορο, άρχισε να υποκαθιστά σιγά σιγά και λειτουργίες που είχαν πριν τα κράτη στηριγμένο πάνω στην γνώση των αναγκών των χρηστών αναλύοντας όλες αυτές τις “δωρεάν” πληροφορίες που συγκεντρώνονται στις αποθήκες τους. Και δια της χειραγώγησης των χρηστών με πολλούς τρόπους μην και φύγουν ή κάνουν κάτι άλλο.
Ακριβώς αυτό το περιβάλλον είναι που θα συναντήσετε σήμερα ως επαγγελματίες των ΜΜΕ ή της επικοινωνίας. Με όλα τα συνεπακόλουθα προβλήματα προφανή. Το κυριότερο: το όλο και μικρότερο κύρος στο επάγγελμα που θα εξασκήσετε.
Τα μεγάλα μειονεκτήματα του Internet 2.0 δεν άργησαν να γίνουν φανερά. Ανεξέλεγκτες αποφάσεις αποκλεισμών από τις προσφερόμενες υπηρεσίες που προσφέρουν για το κέρδος τους οι BigTech,, από την μία, αστεία προστασία των δεδομένων λόγω της υπερ-συγκέντρωσης των δεδομένων τους από την άλλη.
Η τελευταία πτώση του Facebook από άγνωστους χακερ, την ώρα που δίνονταν στο Κογκρέσο στοιχεία για τις αθέμιτες και επικίνδυνες πρακτικές που έχει επιβάλλει η διοίκηση της εταιρίας που ανήκει το Facebook, αποκάλυψαν και τις δυο αυτές αδυναμίες πολύ ηχηρά. Ίδιες ακριβώς έχουν και τα υπόλοιπα μέλη αυτού του ολιγοπωλίου των BigTech χωρίς μεγάλες διαφορές μεταξύ τους.
Έτσι, μέσα από αυτή την πολύ σύντομη και συνοπτική εξιστόρηση της εξέλιξης του Internet και των υπηρεσιών που προσφέρονται πάνω σε αυτό, φτάσαμε στα πρόθυρα του επόμενου Internet, του web3.0.
Τρία τα κύρια χαρακτηριστικά του:
- Ο πλήρης έλεγχος των χρηστών στα δικά τους δεδομένα και μετα-δεδομένα μέσω των τεχνολογιών blockchain. Aυτές που σας είπα πιο πάνω, λέγοντας πως χρησιμοποιούνται ήδη για την ανάπτυξη κάθε είδους εφαρμογών, πέρα από τα λεγόμενα “κρυπτονομισματα” που ήταν ο “λαγός” τους για να εξελιχθούν αυτές οι τεχνολογίες μετά την κρίση του 08.
Χαρακτηριστικό τους η αποκέντρωση (decentralization) των δεδομένων και η διαφανής και απόλυτα ασφαλής αποθήκευση τους σε εκατομμύρια υπολογιστές σε όλο το διαδίκτυο. Οι Facebook και σια μένουν έτσι από “δουλειά” αφού δεν απαιτούνται για να τα συλλέγουν! (γι’ αυτό ήδη ο Ζουκεμπεργκ το γυρίζει σε εικονικές πραγματικότητες-metaverse και δικό του κρυπτονόμισμα για την υποστήριξη του ηλεκτρονικού εμπορίου. Αλλιώς χρεοκοπεί!)
- Το δεύτερο χαρακτηριστικό του επόμενου Internet πάνω στις τεχνολογίες blockchain και των εφαρμογών/υπηρεσιών που θα αναπτυχθούν πάνω του, είναι η αναγκαστική χρήση “ανοιχτού” κώδικα συμπεριλαμβάνοντας και… πράγματα ως στοιχεία με διεύθυνση επί του διαδικτύου (Internet of things) Αυτό το “ανοιχτό” σημαίνει τέρμα οι πατέντες και τα προγράμματα τεχνητής ευφυΐας που δουλεύουν μόνο για την εξυπηρέτηση των business plans του ολιγοπωλίου! Η δυνατότητα εξέλιξης του Internet και των εφαρμογών του περνάει κυρίως σε μικρές κοινότητες παραγωγών που συνεχώς το βελτιώνουν.
- Το τρίτο χαρακτηριστικό, η προστασία της ανωνυμίας, είναι και το αναμενόμενο μεγάλο μειονέκτημα του επόμενου Internet που, αν δεν επιλυθεί, θα ανθίσει το κυβερνο-έγκλημα και οι εκβιασμοί, χωρίς την δυνατότητα των διωκτικών αρχών των κρατών να προσφέρουν ουσιαστικές υπηρεσίες καταστολής του. Το πρόβλημα αυτό “δουλεύεται” τώρα και γι’ αυτό μπήκαν και οι κανόνες του Data Governance από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ουσιαστικά αυτοί καθορίζουν ένα πλαίσιο κανόνων ηθικής για τους παραγωγούς λογισμικού και για την χρήση των προγραμμάτων τεχνητής ευφυΐας, μέσω των οποίων μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτό το σημαντικό θέμα από τις κοινότητες των συνεργαζόμενων παραγωγών και μέσω νέων ενσωματωμένων ήδη δυνατοτήτων των τεχνολογιών blockchain, όπως τα λεγόμενα “έξυπνα συμβόλαια”(smart contracts) ανάμεσα σε χρήστες του Internet 3.0. Πλέον δεν απαιτούνται οι γνωστοί “ααστυνόμοι των social media” για να συναλλάσσονται με τις αρχές κάνοντας πολιτικές χάρες.
Έτσι και μόνο έτσι, με την καταργηση των παθογενειών του web2.0 και στο πεδίο της ανάπτυξης των ψηφιακών υποδομών (συγκέντρωση οικονομικών δραστηριοτήτων σε ολιγοπώλια, έλεγχος από τα πάνω των κανόνων, εμπορευματοποίηση και των προσωπικών δεδομένων μέσω της κατάργησης κάθε έννοιας δημοσίου χώρου, τον αυταρχισμό κλπ) είναι θεωρητικά δυνατή η υπεράσπιση και της συμβατικής δημοκρατίας και του ελεύθερου λόγου, που σήμερα βρίσκεται σε μεγάλο κίνδυνο και λόγω των πρακτικών των BigTech αυτού του παράφωνου ολιγοπώλιου τους, όπως ήδη έχει επισημάνει και το Ευρωπαϊκό Κινοβούλιο.
Ο τομέας των media είναι πάντα καινοτόμος λόγω του νεανικού κοινού στο οποίο κυρίως απευθυνεται — αξιοποιώντας την πιο πρόσφατη και κορυφαία τεχνολογία για τη δημιουργία και τη διανομή περιεχομένου στη μάχη για “μάτια και αυτιά”. Από μουσικά βίντεο εικονικής πραγματικότητας έως videogames, ταινίες blockbuster μέχρι ροή ειδήσεων , δεν υπάρχει έλλειψη τρόπων για να τραβήξουν την προσοχή μας.
Φυσικά, η κάθε μεγάλη καινοτομία φέρνει πάντα μεγάλα εμπόδια και αναταράξεις. Και η βιομηχανία των “μέσων” έχει σίγουρα το μερίδιό της ευθύνης σε πολλά όπως ή ψηφιακή πειρατεία, οι ανακρίβειες πνευματικών δικαιωμάτων, το δόλιο περιεχόμενο και τα λανθασμένα δεδομένα (fake news), για να αναφέρουμε μόνο μια χούφτα από τις παθογένειες που εμφανίστηκαν καί γιγαντώθηκαν μέσα στο λεγόμενο web2.0 από το 2007 μέχρι σήμερα.
Σε αυτό το χρονικό διάστημα το κυρίαρχο επιχειρηματικό μοντέλο στο ίντερνετ στηρίζεται στην υπερσυγκέντρωση προσωπικών δεδομένων των χρηστών “για να τους κατευθυνθεί κατάλληλη για τον καθένα διαφήμιση”.
Την κατάληξη αυτού του επιχειρηματικού μοντέλου την ζήσαμε με τις αυθαιρεσίες και τις πράξεις χειραγώγησης (μέσω διαπλοκής με όποιον θέλει) του Ζουκενμπεργκ του Facebook , που δεν είναι η εξαίρεση.
Με τον ίδιο τρόπο επιβιώνουν βγάζοντας κέρδη πολλών δισ$ και οι υπόλοιποι γίγαντες “διανομής περιεχομένου” χωρίς κανένα δικό τους περιεχόμενο, όπως η Google ή η Amazon αλλά και η Uber ή η Airbnb στην Δύση (και οι κινεζικές αντίστοιχες στην άλλη ζώνη), για να φυτοζωούν στην σκιά τους, τρεφόμενα μόνο μέσω της διαπλοκής, και τα μη διαδραστικά ζόμπι της ενημέρωσης, όπως τα τηλεοπτικά κανάλια και ο “τύπος”, που έχουν πλέον μια πολύ μικρή επίδραση και μόνο σε μεγάλες μη παραγωγικές ηλικίες.
Τώρα, με το web3.0 παρατηρείται η ανάπτυξη ενός νέου τύπου οργάνωσης των παραγωγών, που δεν έχουν ως αυτοσκοπό την μεγέθυνση των κερδών αλλά το κέρδος να διαχέεται μέσα στο κοινωνικό σύνολο και με διαμοιρασμό της γνώσης. Αυτές ήδη εμφανίζονται με το πρόθεμα DAO (εταιρίες …χωρίς διοίκηση) και με το πρόθεμα DeFi (Decentralized Finance).
Νέοι όροι, καλό θα κάνετε να αρχίσετε να τους συνηθίζετε!
Του Γιάννη Χατζηχρήστου, από μια διάλεξη στο μεταπτυχιακό ΜΜΕ της Παντείου